Opstellingen

 

 

Opstellingen

De familieopstelling is door Bert Hellinger (1925) ontwikkeld. Hij heeft als priester in onder meer Afrika gewerkt, leidde interraciale en oecumenische trainingen en studeerde aansluitend psychoanalyse, Gestalttherapie, transactionele analyse (TA) en familietherapie. Als familietherapeut heeft hij zijn eigen therapeutische benadering ontwikkeld: familieopstellingen. In de context van een familieopstelling wordt een familie gezien als een systeem bestaand uit individuele leden die als geheel kunnen samenwerken als de dynamieken en verstrikkingen die dat verhinderen worden onderkend en daarmee opgeheven. Er hebben zich tal van systemische werkvormen uit familieopstellingen ontwikkeld. Zo zijn bijvoorbeeld organisatieopstellingen ontstaan uit familieopstellingen. Rondom de persoon Bert Hellinger is de nodige controverse ontstaan. De les die hieruit valt te trekken is dat de adoratie van opmerkelijke mensen je tot een blinde adept kan vervormen. Dat gaat ten koste van je kritische onderscheidingsvermogen waardoor je in situaties terecht kunt komen waar je achteraf niet in terecht had willen komen. Voordat je verder leest vraag ik je via bijgaande link kennis te nemen van:

  • Die Potsdamer Erklärung zur systemischen Aufstellungsarbeit. De verklaring is mede ondertekend door een groot aantal therapeuten (PDF-bestand): potsdamererklaerung.pdf

Stephan Pfluger, Werkplaats voor Begeleid Zelfherstel, onderschrijft deze verklaringen en de open brief.

Familieopstellingen

Het kan zijn dat je deels het leven van een ander leeft zonder dat je het bewust bent. Een deel van je is bijvoorbeeld de vader van je vader geworden of de moeder van je moeder. Je bent dan de last voor iemand anders in je familie gaan dragen zonder dat je er weet van hebt en zonder dat je dat bewust wilt. Een familieopstelling helpt je om inzicht te krijgen in de plek die je in je gezin of familie van herkomst inneemt. Je ontdekt verbanden die verborgen of half bewust aanwezig waren en waarin je verstrikt bent geraakt. Een opstelling laat je de weg zien waarlangs je je liefdevol kunt losmaken uit deze verstrikkingen. Het brengt je ook een bevrijdende manier om zonder oordeel naar de wereld te kijken waarin het een niet beter is dan het ander.

Wanneer een familieopstelling?

Als je worstelt met vragen over je relatie met je partner, ouders, broer, zuster of kind kan een familieopstelling je verhelderende en bevrijdende inzichten geven. Het kan gaan over je eigen levensvragen, over steeds terugkerende patronen, een onverklaarbaar verdriet of het steeds vastlopen in werksituaties. Een familieopstelling maakt je duidelijk dat je deel van een familiesysteem bent en omdat dat zo is je de werking van de dynamiek van dit familiesysteem ervaart. De oorsprong van deze dynamiek ligt vaak niet bij jezelf maar bij iemand anders in het familiesysteem. Heel hard aan jezelf werken heeft dan ook vaak maar een kortdurend effect.

Hoe werkt het?

Een familieopstelling wordt in de vorm van een workshop aangeboden. Na een introductie over de werkwijze, vraagt de begeleider wie van de deelnemers een vraag heeft waaraan hij of zij wil werken. Het is niet nodig om de vraag van te voren precies te kunnen verwoorden. Een paar belangrijke feiten over de familie is voldoende. De deelnemer met een thema is de cliënt. De begeleider nodigt de cliënt uit, stelt een aantal vragen en besluit welke leden van de familie nodig zijn voor de opstelling. De representanten (plaatsvervangers) worden intuïtief door de cliënt uit de aanwezige deelnemers gekozen. De cliënt stelt op aangeven van de begeleider intuïtief representanten in de ruimte op, voor zichzelf en andere leden van zijn familie. Hij legt zijn handen op de schouders van de representant van het familielid en brengt hem naar de plek die zijn intuïtie hem aangeeft. Dan doet hij hetzelfde met de andere representanten, en ook met een representant van zichzelf. Je zou kunnen zeggen dat de cliënt het familiesysteem zoals hij dat onbewust ervaart opstelt. Vervolgens gaat de cliënt op een plaats zitten van waaruit hij hetgeen in de opstelling zichtbaar wordt goed kan observeren. Het opmerkelijke is dat de representanten kennelijk spontaan toegang krijgen tot de gevoelens en onderlinge verhoudingen van de familieleden die zij representeren. De begeleider observeert of en waar in de opstelling de balans verstoord is en waar dit op kan duiden. Hij zal een of meer interventies toepassen. Dat kunnen zijn: het verplaatsen van representanten, extra representanten toevoegen of representanten uitspraken laten doen die tot afname van spanningen en herstel van de verstoorde relatie kunnen leiden. Samen met de begeleider wordt gezocht om compleet te maken, wat nog niet voltooid was of bijeen te brengen, wat gescheiden of verloren was. Als een dochter bijvoorbeeld onbewust een last draagt voor een moeder, die in de oorlog dierbaren heeft verloren waar weinig over gesproken is, dan is het in een opstelling mogelijk om de omgekomen familieleden op te stellen. En wanneer die zien dat de dochter van het overlevende familielid de neiging heeft onbewust de schuld van hun dood op zich te nemen, dan kunnen de omgekomen familieleden tegen de dochter zeggen dat het hen niet helpt als zij zich schuldig voelt. ‘Ons gaat het goed, laat het jou ook goed gaan, al is je moeder misschien een beetje mét ons gestorven’. Dergelijke zinnen in een opstelling werken emotioneel vaak bevrijdend voor de cliënt. Als een uitgesproken zin juist is, voelen de representanten en alle andere aanwezigen dat onmiddellijk. Wat de cliënt met de uitkomst van een familieopstelling doet is uiteraard aan hem of haar. Het kan voelen als een verlichting en een toestemming om het eigen leven vol te leven. Maar iemand kan ook aangeven liever trouw te blijven aan een dynamiek die al zo lang zo bekend en vertrouwd is. Daarover is geen oordeel. Iedere deelnemer kiest zelf en behoudt zijn of haar waardigheid.

Wat levert het je op?

Het opstellen van je eigen familie geeft inzicht in de manier waarop jij met jouw vragen, jouw problemen verbonden bent met je familieleden. Hoe een belangrijke, ingrijpende familiedynamiek in jou doorwerkt. Het zien van het verloop van de opstelling en het ervaren van de helende werking van een familie in balans, geeft kracht en inzicht. Hierdoor ontstaat ruimte voor verandering, acceptatie en rust. Het deelnemen aan een workshop familieopstellingen is ook voor degenen die geen eigen opstelling doen een indrukwekkende ervaring. Als representant in de opstelling van een ander kom je in aanraking met de krachtige invloed die familiebanden hebben op de verschillende familieleden. Je ervaart aan den lijve hoe het is als een familiesysteem verstoord is en je maakt ook de stappen mee die nodig zijn om de balans te herstellen.

Organisatieopstellingen

Organisatieopstellingen zijn ontstaan uit familieopstellingen. Vanuit het werken met familiesystemen ontstond gaandeweg het besef dat een organisatie eveneens een systeem is waarin medewerkers als geheel kunnen samenwerken als de dynamieken en verstrikkingen die dat verhinderen worden onderkend en daarmee opgeheven. De eerste organisatieopstellingen dateren uit 1995. Vele organisaties hebben al baat gehad bij een organisatieopstellingen omdat zichtbaar werd waar de spanningen en verstoorde verhoudingen binnen de organisatie vandaan kwamen. Een organisatieopstelling blijkt,in tegenstelling tot vele vergaderingen en hei-sessies met team-buildingsactiviteiten, een effectief instrument te zijn om de dynamieken en verstikkingen bloot te leggen die de basis vormen voor spanningen en verstoorde verhoudingen. Het behoeft dan ook geen betoog dat organisatieopstellingen in de belangstelling staan. De aanvankelijke sceptische houding heeft dankzij succesvolle toepassing ervan inmiddels plaatsgemaakt voor een groeiende interesse.

Wanneer een organisatieopstelling?

Organisaties zijn complex. Een enkele verandering kan van grote invloed zijn op het totale systeem. Het is vaak moeilijk om belemmerende patronen in een organisatie te doorbreken. Weerstand staat een nieuwe koers vaak in de weg. Leden van organisaties merken dat ze jarenlang tegen dezelfde problemen aan blijven lopen. Individuen of zelfs hele afdelingen kunnen zonder het te beseffen ‘verstrikt’ raken in de belemmerende patronen van het organisatiesysteem. Deze verstrikkingen leiden tot stress, conflicten en lichamelijke klachten bij medewerkers en een aanhoudend gebrek aan productiviteit binnen de organisatie. Een organisatieopstelling verschaft de cliënt inzicht hoe hij optimaal met de belemmerende patronen binnen zijn organisatie kan omgegaan. Tevens krijgt hij inzicht over zijn plek binnen de organisatie en vanuit welke positie hij optimaal kan functioneren. Organisaties kunnen te maken hebben met:

    • Ingrijpende veranderingen zoals reorganisaties en fusies
    • Het voortleven van oud zeer en historische belemmeringen in organisaties
    • Problemen met het leiderschap

organisatieopstellingen

  • Problemen in de samenwerking
  • Politieke spelletjes
  • Groot verloop van medewerkers
  • Stammenstrijd tussen afdelingen
  • Onverklaarbaar hoog ziekteverzuim
  • Gebrek aan verantwoordelijkheid
  • Gebrek aan saamhorigheid

Individuen kunnen te maken hebben met:

  • Onzekerheid over eigen positie en ambitie
  • Conflicten op het werk
  • Moeilijke beslissingen betreffende de eigen werksituatie
  • Energieverlies op het werk
  • Persoonlijke belemmeringen
  • Niet optimaal kunnen functioneren
  • Burn-out door te hard werken

Hoe werkt het?

Binnen een organisatieopstelling wordt gewerkt met het organisatiesysteem. Het organisatiesysteem ben jezelf, je leidinggevende(n), je collega’s en je medewerkers. Een organisatiesysteem kan als geheel goed samenwerken en benut daarmee haar volle potentieel als aan 3 voorwaarden wordt voldaan:

  • iedereen heeft het recht om erbij te horen
  • er is een balans tussen brengen en halen / geven en nemen
  • iedereen neemt binnen het organisatiesysteem de goede plek in

Een organisatieopstelling wordt in de vorm van een workshop aangeboden. Na een introductie over de werkwijze, vraagt de begeleider wie van de deelnemers een thema heeft waaraan hij of zij wil werken. Het is niet nodig om dit thema van te voren precies te kunnen verwoorden. Deze deelnemer is de cliënt. De begeleider nodigt de cliënt uit, stelt een aantal vragen en besluit welke leden van de organisatie nodig zijn voor de opstelling. Tijdens een organisatieopstelling formuleert de cliënt in het bijzijn van de begeleider en de deelnemers een werkvraag en vervolgens stelt hij op aangeven van de begeleider intuïtief representanten (plaatsvervangers) in de ruimte op, voor zichzelf en andere leden van zijn organisatie. De representanten worden intuïtief door de cliënt uit de aanwezige deelnemers gekozen. Je zou kunnen zeggen dat de cliënt het organisatiesysteem zoals hij dat onbewust ervaart opstelt. Vervolgens gaat de cliënt op een plaats zitten van waaruit hij hetgeen in de opstelling zichtbaar wordt goed kan observeren. Het opmerkelijke is dat de representanten kennelijk spontaan toegang krijgen tot de gevoelens en onderlinge verhoudingen van de leden van de organisatie die zij representeren. De begeleider observeert of en waar in de opstelling de balans verstoord is en waar dit op kan duiden. Hij zal een of meer interventies toepassen. Dat kunnen zijn: het verplaatsen van representanten, extra representanten toevoegen of representanten uitspraken laten doen die tot afname van spanningen en herstel van de verstoorde relatie kunnen leiden.

Wat levert het op?

Uiteindelijk ontwikkelt zich een opstelling waarin voor alle leden uit het systeem een juiste plek is gevonden en de cliënt zijn eigen plaats binnen het systeem kan innemen. De organisatie als geheel kan weer samenwerken. Deelnemers ervaren ontspanning en herstel van balans. Er ontstaat een ander gevoel over zichzelf en van daaruit naar de andere leden van de organisatie. Vanwege het verworven inzicht kan een duurzame gedragsverandering van binnenuit ontstaan met effect op de relaties en interacties binnen de organisatie. Deelnemers aan de workshop hebben de mogelijkheid om een organisatieopstelling als cliënt, representant of toeschouwer te ervaren. Wanneer je in een bepaalde opstelling liever geen representant bent, kun je dat aangeven. Je bent nergens toe verplicht. Deelnemers die hun organisatie niet opstellen en alleen representant of toeschouwer zijn, herkennen vaak de patronen die zij bij andere deelnemers zien. Ook zij nemen inzichten over hun eigen werksituatie mee naar huis.

Overige systemische werkvormen

Naast familie- en organisatieopstellingen als hoofdwerkvormen biedt Stephan Pfluger, Balancing People, nog specifieke systemische werkvormen aan zoals:

  • Systemische structuuropstellingen m.b.t. families, teams, organisaties, projecten en logo-ontwikkeling
  • Systemische consultatie m.b.t. rouwverwerking, teamontwikkeling, verandermanagement, conflictmanagement, ontslagmanagement en besluitvorming

Klik hier om naar de contactpagina te gaan en je via een veilig bericht te oriënteren op de mogelijkheden.